1. Τὸ ὄνομα νόμος εἶναι πολυσήμαντον ἀλλ᾿ ἡμεῖς ἐνταῦθα εἰς δύω διαιροῦμεν τὸν νόμον εἰς νόμον ἐκκλησιαστικὸν καὶ εἰς νόμον πολιτικόν.
2. Νόμος ἐκκλησιαστικὸς εἶναι, κατὰ διαίρεσιν ἁπλήν, ὅσα ὥρισαν καὶ ἐθέσπισαν οἱ Κανόνες τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, οἱ Κανόνες τῶν ἁγιωτάτων Συνόδων, οἰκουμενικῶν καὶ τοπικῶν μερικῶν, καί τινες Κανόνες τῶν θεοφόρων Πατέρων, οἱ ὁποῖοι ἐδέχθησαν καὶ ἐκυρώθησαν καὶ παρὰ ἁγίων Συνόδων. Ἔτι δὲ καί τινες Νεαραὶ τῶν σοφῶν βασιλέων, ὅπου περὶ ἐκκλησιαστικῶν ὑποθέσεων θεσπίζουσι καὶ ἐδέχθησαν συνοδικῶς παρὰ τῆς ἁγίας ἡμῶν Ἐκκλησίας· διά τι, καθὼς ἡ ἱερωσύνη εἶναι βασιλείας ἁγιασμὸς καὶ ἀναστοιχείωσις, οὕτω καὶ ἡ βασιλεία εἶναι ἱερωσύνης δύναμις καὶ κραταίωμα. Καθὼς εἶπε καὶ ἕνας σοφὸς βασιλεύς: μέγιστον δῶρον ὁ Θεὸς τοῖς ἀνθρώποις ἔδωκεν, ἱερωσύνην καὶ βασιλείαν· ὅτι ἡ ἱερωσύνη κατακοσμεῖ καὶ διέπει τὰ οὐράνια, ἡ δὲ βασιλεία οἰκονομεῖ μὲ νόμους δικαίους τὰ ἐπίγεια.
3. Νόμος πολιτικὸς εἶναι τὰ ὅσα σοφοὶ νομοθέται ἐν ταῖς πολιτείαις περὶ πάσης ὑποθέσεως ἐνομοθέτησαν, ἀλλὰ παρ᾿ Ἑλλήνων λαβόντες καὶ ἄλλα παρ᾿ ἑαυτῶν προσθέντες, ὅσα ἀποβλέπουσι τὸ δίκαιον καὶ σεμνὸν καὶ ὠφέλιμον τοῦ κοινοῦ τῆς πολιτείας καὶ τῶν κατὰ μέρος ἀνθρώπων. Καθὼς πολλοὶ βασιλεῖς, ἔχοντες πλησίον τοὺς σοφοὺς καὶ νομικοὺς ἀνθρώπους, τὰς Νεαρὰς ἐθέσπισαν καὶ ἄλλους ὁρισμούς, ὡς ἡ χρεία ἐκάλει. Τῶν ὁποίων βασιλέων τὰ ὀνόματα καὶ τῶν νομοθετῶν καὶ τὰ ὀνόματα τῶν νόμων, πολλὰ ὄντα, διὰ τὴν συντομίαν, τὰ ἀφίνομεν.
4. Γίνεται καὶ ἅλλη διαίρεσις τῶν νόμων: ὁ ἐκκλησιαστικὸς νόμος, ἢ εἶναι ἐντολὴ Θεοῦ καὶ λέγεται νόμος θεῖος, ὁ ὁποῖος διαιρεῖται εἰς γραπτὸν νόμον καὶ εἰς εὐαγγελικόν. Καὶ γραπτὸς εἶναι τὰ ὅσα ἡ Παλαιὰ Διαθήκη νομοθετεῖ, ἡ ὁποία θεία Γραφή, ἡ Πεντάτευχος τοῦ Μωϋσέως καθολικῶς, σὺν τοῖς Προφήταις καὶ Ψαλμοῖς, Νόμος λέγεται καὶ κυρίως Νόμος λέγεται ὁ διὰ Μωϋσέως παρὰ Θεοῦ δοθείς. Εὐαγγελικὸς δὲ εἶναι, ὅσα νομοθετεῖ τὸ ἅγιον Εὐαγγέλιον· ἢ εἶναι ἐντολαὶ καὶ κανόνες ἁγίων Ἀποστόλων, ἱερῶν Συνόδων καὶ θεοφόρων Πατέρων καὶ λέγονται καὶ ταῦτα πάντα Νόμος Ἐκκλησιαστικός.
5. Ὁ δὲ πολιτικὸς Νόμος, ὡς εἴπομεν, ἐθεσπίσθη παρὰ νομοθετῶν καὶ βασιλέων σοφῶν, κατὰ διαφόρους καιρούς.
6. Ὁ ἐκκλησιαστικὸς Νόμος ἀποβλέπει εἰς τὴν σωτηρίαν τῶν ψυχῶν καὶ εἰς τὴν εὐταξίαν τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ πολιτικὸς Νόμος ἀποβλέπει εἰς τὸ δίκαιον, αἴσιον καὶ συμφέρον πάντων ἀνθρώπων· διὰ νὰ μὴ φθείρονται ἀδικοῦντες ἀλλήλους. Καθὼς λέγει καὶ ὁ σοφὸς Κικέρων: ἡ τοῦ λαοῦ σωτηρία ὑπέρτατος νόμος. Καὶ ὁ σοφὸς Πλάτων: Τίνι γὰρ ἂν πόλις ἀρέσκοι ἄνευ νόμων;
7. Τὰ δὲ τοῦ δικαίου παραγγέλματα εἶναι ταῦτα τὰ τρία: καλῶς βιοῦν, ἕτερον μὴ βλάπτειν καὶ τὸ οἰκεῖον δίκαιον ἑκάστῳ νέμειν.
8. Καὶ κάθε ἄνθρωπος, ὁποῦ μὲ ἄλλον ἔχει διαφοράν, μὲ ἕνα ἀπὸ τὰ τρία ταῦτα ἠμπορεῖ νὰ νικήσῃ τὸν ἐναντίον του: ἢ μὲ ἀπάτην, καὶ τοῦτο εἶναι ἀδικία καὶ ἁμαρτία, ἤ μὲ τὴν βίαν, καὶ τοῦτο εἶναι τυραννία καὶ ἀδικία, ἤ μὲ τὸν νόμον, τὸν ἐκκλησιαστικὸν ἤ πολιτικόν, καὶ τοῦτο εἶναι δίκαιον, θεάρεστον, ἐπαινετὸν καὶ χριστιανικόν.
9. Νόμος λέγεται ὁ καθόλου, ἐντολὴ δὲ λέγεται ἡ κατὰ μέρος ὁρίζουσα περὶ ἑνὸς πράγματος.
10. Κατὰ διαίρεσιν γενικήν, εἰς δύω διαιρεῖται ὁ νόμος: εἰς τὴν θεραπείαν τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦτος εἶναι ὁ ἐκκλησιαστικὸς νόμος· καὶ εἰς τὴν δικαιοσύνην καὶ φιλανθρωπίαν τῶν ἀνθρώπων, τῶν ἀδελφῶν μας, καὶ τοῦτος εἶναι ὁ πολιτικὸς νόμος. Διὰ τοῦτο καὶ δύω πλάκες ἐγράφησαν παρὰ Θεοῦ καὶ τοῖς ἀνθρώποις· ἐδόθησαν· καὶ στοχάσου, ἂν δὲν περιέχωνται τὰ πάντα τῶν νόμων, ἐκκλησιαστικῶν καὶ πολιτικῶν, εἰς τὰ δύω ταῦτα: Ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς καὶ καρδίας καὶ τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν.
11. Καὶ καθὼς οἱ καλοὶ ἰατροὶ εἰς τοὺς ἀρρώστους εἶναι σωτῆρες, ἔτζι οἱ νομοὶ εἰς τοὺς ἀδικουμένους· ἢ καθὼς τά καλὰ βοτάνα ὠφελοῦσι τοὺς ἀρρώστους, ἔτζι οἱ νόμοι τοὺς ἁμαρτάνοντας καὶ ἀδικουμένους. Ὅθεν καλῶς λέγει καὶ ἕνας σοφός: νόμος τὸ τιμιώτερον ἐν ρητοῖς. Καί, ὡς λέγει ὁ μέγας Βασίλειος: ὁ νόμος εἶναι κανὼν τῶν δικαίων καὶ ἀδίκων, προστάζων ἐκείνα ὅπου πρέπει νὰ κάμωμεν καὶ ἐμποδίζων ἐκεῖνα ὅπου δὲν πρέπει νὰ κάμωμεν.
12. Οἱ ἐκκλησιαστικοὶ νόμοι εἶναι σωτῆρες τῶν ψυχῶν πάντων τῶν χριστιανῶν, ἀπὸ ἀρχιερέων ἕως λαϊκῶν.
13. Οἱ πολιτικοὶ νόμοι εἶναι τῆς ζωῆς πάντων ἀνθρώπων ἡγεμόνες, τῶν πόλεων καὶ χωρῶν ἐπιστάται καὶ πασῶν τῶν ὑποθέσεων κανόνες δίκαιοι· πρὸς τοὺς ὁποίους νόμους καθ᾿ ἕνας χρέος ἀπαραίτητον ἔχει νὰ εὐθύνῃ καὶ νὰ ὑποτάττῃ τὴν γνώμην του· εἰ δὲ παρανομεῖ καὶ τὴν ἀπόφασιν τοῦ νόμου δὲν δέχεται, εἶναι σκολιὸς καὶ κακότροπος καὶ τὸν ἑαυτὸν του φθείρει καὶ εἰς τοὺς ἄλλους γίνεται παράδειγμα τῆς παρανομίας καὶ ἀδικίας, καθὼς λέγει καὶ ὁ σοφὸς Πλάτων: ὅστις γὰρ νόμων φθορεύς ἐστί, σφόδρα ποὺ δόξειεν ἂν νέων τε καὶ ἀνοήτων ἀνθρώπων διαφθορεὺς εἶναι. Διὰ τοῦτο ἐπαινετῶς εἶπεν ὁ νομοθέτης Σόλων: τότε ἄριστα καὶ καλὰ κυβερνῶνται αἱ πόλεις, ὅταν οἱ ἄνθρωποι πείθωνται εἰς τοὺς ἄρχοντας καὶ κριτὰς καὶ αὐτοὶ πείθωνται εἰς τοὺς νόμους.
14. Εἰς καὶ μόνος ὑπέρτατος, ὑπερούσιος, ὁ Θεός, δὲν εἶναι ὑποκείμενος εἰς νόμον, ἀλλὰ νομοθέτης, ἐπειδὴ καὶ κάθε ἐνέργεια καὶ προσταγὴ τοῦ Θεοῦ εἶναι νόμος αὐτοῦ τοῦ νομοδότου. Πάντες δὲ οἱ ἄνθρωποι, βασιλεῖς, ἀρχιερεῖς καὶ παντὸς τάγματος, εἶναι ὑποκείμενοι εἰς τοὺς νόμους, ἐκκλησιαστικοὺς καὶ πολιτικούς. Ναί, ἔλαβον οἱ ἀρχιερεῖς παρὰ Θεοῦ ἐξουσίαν ἁμαρτίας λύειν τῶν μετανοούντων, ὄχι ὅμως νὰ ἀθετοῦν ποτὲ ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ καὶ κανόνας τῶν ἁγίων Ἀποστόλων καὶ ἱερωτάτων Συνόδων· διά τι ἂν ἕνας δένῃ καὶ ἄλλος λύῃ, τέλος ποτὲ δὲν ἦτον. Ὁμοίως καὶ οἱ βασιλεῖς ἔχουσι παρὰ Θεοῦ τὴν ἐξουσίαν καὶ δύναμιν νὰ δεφενδεύουν τὴν Ἐκκλησίαν κατὰ τοὺς ἱεροὺς νόμους καὶ νὰ ὑπερμαχοῦν διὰ τὴν δικαιοσύνην ὑπὲρ τοῦ κοινοῦ συμφέροντος καὶ κατ᾿ ἰδίαν πάντων ἀνθρώπων, ὄχι ὅμως κανόνας καὶ νόμους δικαίους νὰ ἀθετοῦν.
15. Καλῶς λέγει καὶ ὁ χρησμός: Εὔδαιμον πτολίεθρον ἑνὸς κήρυκος ἀκούειν. Τοὐτέστιν εὐτυχεστάτη πόλις εἶναι ἐκείνη, ὅπου πάντες ἄκουουν ἑνὸς κήρυκος μόνον καὶ τοῦτος εἶναι ὁ νόμος.
16 Βεβαιούμεθα ἀπὸ τῶν θείων Πατέρων τῆς ἁγίας ἡμῶν Ἐκκλησίας, ὅτι οἱ Ἑβραῖοι, ἄνδρες τε καὶ γυναῖκες, παιδιόθεν ἐσυνήθιζον καὶ ἐμάνθανον τὰ τέκνα τους νὰ ἰξεύρουν τὸν νόμον τοῦ Θεοῦ, ὅπου ἔδωκε τῷ Μωϋσεῖ· καὶ πάντες ἴξευρον καὶ ἕτοιμοι ἦτον εἰς ἀπόκρισιν πρὸς τοὺς ἐρωτῶντας· διά τι ἡ, φρόνησις εἶναι φύσικον χάρισμα εἰς τὸν ἄνθρωπον, ἡ δὲ γνῶσις ἀποκτᾶται διὰ μαθήσεως. Λοιπὸν δὲν εἶναι αἰσχύνη εἰς ἀρχιερεῖς, ἱερεῖς καὶ λαϊκούς, νὰ μὴν ἰξεύρουν οἱ μὲν ἱερεῖς τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς νόμους, οἱ δὲ λαϊκοὶ τοὺς πολιτικούς; ἀλοίμονον καὶ τὶ ἀμάθεια εἶναι αὐτὴ εἰς τὸ ὀρθόδοξον γένος μας; ὁποῦ ἄμποτε νὰ μὴν ἀληθεύσῃ καὶ εἰς ἡμᾶς, καθὼς εἰς τοὺς Ἑβραίους, βαρβαρωθέντας ὕστερον, ἡ προφητεία τοῦ Ἰεζεκιήλ: οὐαὶ ἐπὶ οὐαὶ ἔσται καὶ ἀγγελία ἐπὶ ἀγγελίαν ἔσται καὶ ζητηθήσεται δρᾶσις ἐκ προφήτου καὶ νόμος ἀπολεῖται ἐξ ἱερέως καὶ βουλὴ ἐκ πρεσβυτέρων. Ἄρχων ἐνδώσεται ἀφανισμὸν καὶ αἱ χεῖρες τοῦ λαοῦ τῆς γῆς παραλυθήσονται. Αὐτὰ ἀρμόζουσιν εἰς ἀρχιερεῖς καὶ ἱερεῖς, ὅπου δὲν ἰξεύρουν τὸν ἐκκλησιαστικὸν νόμον καὶ ἐκλύονται καὶ αὐτοὶ καὶ ὁ λαός.
17. Ἐπειδὴ δὲ ἡ ἁγία ἡμῶν Ἐκκλησία οὐ μόνον προτιμᾶται πάντων τῶν ἄλλων πραγμάτων, ἀλλὰ καὶ αὐτῆς τῆς βασιλείας, ὡς τάξιν ἔχουσα τῆς ἀγγέλων χοροστασίας καὶ διαδοχῆς τῶν Ἀποστόλων καὶ πάντες οἱ τοῦ ἱεροῦ τάγματος χρέος ἔχομεν ἀπαραιτητὸν τὰ ἐκκλησιαστικὰ προστάγματα νὰ φυλάττωμεν, κατὰ τὸ λόγιον: τοῖς τῆς Ἐκκλησίας χρὴ δουλεύειν νόμοις καὶ οὓς ἔθετο περὶ πάντων μὴ ὑπερβαίνειν θριγκούς, δηλ. φραγμούς, διὰ τοῦτο περὶ Ἐκκλησιαστικοῦ Νόμου συντόμως πρῶτον, σὺν Θεῷ, εἰρὴσθω, διαιρουμένου εἰς τρία μέρη: Περὶ ἀρχιερέων, Περὶ πρεσβυτὲρων καὶ πάντων κληρικῶν καὶ Περὶ ἱερομονάχων, καὶ μοναχῶν, ἡσυχαστῶν ἐν μοναστηρίοις καὶ σκήταις.
18. Ἰξευρε καὶ τοῦτο: κάθε νόμος ἐκθέτεται φανερὰ εἰς ὅλους χωρὶς καμίαν δυσκολίαν καὶ σύντομος καὶ ὄχι δυσνόητος· ὑπὲρ πάντων γὰρ τῶν ἀνθρώπων ἐτέθησαν οἱ νόμοι διὰ νὰ τοὺς γινώσκουν ὅλοι καὶ νὰ συμφωνήσωσι τὴν ζωὴν των καὶ πολιτείαν μὲ αὐτοὺς τοὺς νὸμους. Διότι, μὴ γινώσκοντες τοὺς νόμους, παρανομοῦσι καὶ τὰ ἐξ ἀγνοίας παράνομα παιδείαν οὐκ ἔχουσιν.
Orthodox Wind 